H φετινή παγκόσμια ημέρα κατά των εξαρτήσεων μας βρίσκει μέσα σε μία ιδιαίτερα δύσκολη συνθήκη, αυτή του 2ου χρόνου της πανδημίας COVID-19. Βγαίνοντας από ένα δεύτερο lockdown δεν μπορούμε παρά να συνειδητοποιήσουμε πόσο η καθημερινότητα, οι ζωές και οι σχέσεις μας έχουν αλλάξει.
Η εφαρμογή των μέτρων απαγόρευσης έπληξαν ζωτικές λειτουργίες της ανθρώπινης δραστηριότητας όπως η οικονομική, η εργασιακή, η υγειονομική και η εκπαιδευτική. Παράλληλα, όλο αυτό το διάστημα, έπαψαν οι δραστηριότητες που λειτουργούσαν ως μέσο εκτόνωσης των δύσκολων συναισθημάτων όπως η δια ζώσης ανθρώπινη επικοινωνία, η ψυχαγωγία, ο αθλητισμός κ.α..
Όλες αυτές οι μεγάλες αλλαγές που έφερε η πανδημία έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους και στην ψυχοκοινωνική υγεία. Από την έναρξη της πανδημίας τα επίπεδα ψυχικής δυσφορίας έχουν ανεβεί απότομα.
Σύμφωνα με έρευνα της «Πρωτοβουλίας για το Παιδί» στην οποία παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των περιοριστικών μέτρων, «στην οικογένεια παρατηρείται αύξηση των στρεσογόνων παραγόντων: εργασιακή ανασφάλεια, ανεργία, μείωση εισοδήματος, μείωση ή διακοπή των αλληλεπιδράσεων με φορείς παροχής υπηρεσιών στην κοινότητα, μείωση της επικοινωνίας με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, φόβοι για την προσωπική ασφάλεια και υγεία, αλλά και για την ασφάλεια της υγείας των υπερήλικων της οικογένειας». Ιδιαίτερα για τα παιδιά και τους εφήβους, αναφέρεται ότι με το κλείσιμο των σχολείων, την παύση των εξωσχολικών δραστηριοτήτων και τη μείωση των ευκαιριών για αλληλεπίδραση και παιχνίδι με τους συνομηλίκους και άλλους σημαντικούς ενήλικες, η καθημερινότητά τους διαταράχθηκε σημαντικά.
Σύμφωνα πάντα με την ίδια έρευνα, η χρήση του διαδικτύου για την κάλυψη των εργασιακών εκπαιδευτικών αλλά και ψυχαγωγικών αναγκών, αύξησε το χρόνο που καταναλώνεται μπροστά στην οθόνη για όλη την οικογένεια, υπολογίζοντας ότι κατά μέσο όρο οι ενήλικες περνούν περίπου 4 ώρες, τα παιδιά δημοτικού 5 ώρες και οι έφηβοι πάνω από 6 ώρες ημερησίως, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι ώρες της εξ αποστάσεως εργασίας και εκπαίδευσης.
Μία δεύτερη έρευνα, που διεξήχθη από τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) ΕΚΠΑ αλλά και από τη γραμμή «Υποστηρίζω» που λειτουργεί στο Νοσοκομείο Παίδων «Παν. & Αγλ. Κυριακού, κάνει λόγο για σημαντικά προβλήματα στην ψυχοκοινωνική υγεία των παιδιών και των εφήβων, καθώς στους/στις εφήβους/ες «παρατηρήθηκε ένα υπερβολικό άγχος, κάποιες φοβίες, καταθλιπτικό συναίσθημα που σχεδόν διπλασιάστηκε, και το κυριότερο, ένα αίσθημα παραίτησης και έλλειμμα προοπτικής» ενώ και τα μικρότερα παιδιά βιώνουν έντονο άγχος, το οποίο μπορεί να εκδηλώνεται σε διάφορες δραστηριότητες της καθημερινότητας τους καθώς κατανοούν ότι κάτι δεν πάει καλά, αλλά δυσκολεύονται να το διαχειριστούν. Σχετικά με τα επίπεδα εθισμού των εφήβων στο διαδίκτυο, μετά την πανδημία παρατηρείται αύξηση των ήδη υψηλών ποσοστών, καθώς πριν την Πανδημία ήταν στο 30-40% του εφηβικού πληθυσμού, και τώρα φτάνουν το 50-60% .
Οι συνθήκες αυτές δεν θα μπορούσαν να μην αποτυπώνονται και στο χώρο της εξάρτησης. Περισσότερες δυσκολίες φαίνεται να επιβάρυναν κατά κύριο λόγο τις πιο ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι εξαρτημένοι και ειδικότερα οι πιο ευάλωτοι πληθυσμοί ανάμεσα σε αυτούς, όπως είναι οι μετανάστες οι άστεγοι και οι ηλικιωμένοι. Η Ετήσια Έκθεση του INCB για το 2020 περιλαμβάνει μια ανάλυση για το πώς η πανδημία επηρέασε την παγκόσμια αλυσίδα προμήθειας φαρμάκων, αύξησε τη ζήτηση για ελεγχόμενα φάρμακα που απαιτούνται για τη θεραπεία ασθενών με COVID-19 και διατάραξε την παροχή θεραπείας και συναφών υπηρεσιών υγείας προς τους ανθρώπους που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές και διαταραχές χρήσης ουσιών. Ενδεικτικά, στην Ετήσια έκθεση του ΚΕΘΕΑ αναφέρεται ότι η χρήση ναρκωτικών και οι θάνατοι που σχετίζονται με τα ναρκωτικά στους γηραιότερους αυξάνονται, όπως και ο αριθμός των ηλικιωμένων που βρίσκονται σε θεραπεία για προβλήματα χρήσης ναρκωτικών.
Σε τέτοιες συνθήκες, οι συσσωρευμένοι επιβαρυντικοί παράγοντες μπορεί να ωθήσουν τους ενήλικες και τα παιδιά να υιοθετήσουν δυσλειτουργικούς τρόπους αντιμετώπισης του άγχους και των προκλήσεων. Η καθημερινότητα της οικογένειας και η ψυχοκοινωνική υγεία των μελών της, περιήλθαν σε μια κατάσταση πρωτόγνωρης κρίσης.
Η Πανδημία έφερε στο φως με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ένα χρόνιο πρόβλημα, αυτό της σταθερής υποβάθμισης των δομών παροχής υπηρεσιών Ψυχικής και Ψυχοκοινωνικής υγείας. Παρά τις έντονες συστάσεις διεθνών οργανισμών όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για στήριξη των δομών παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των επαγγελματιών, προκειμένου να μπορέσουν να προσφέρουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στη δοκιμαζόμενη κοινότητα, τα τελευταία δύο χρόνια τα Κέντρα Πρόληψης βρέθηκαν στη δύσκολη θέση από τη μια να προσπαθούν κάτω από ισχυρές πιέσεις να ανταποκριθούν στις πολλές φορές ανεξήγητες απαιτήσεις και ανάγκες του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών και από την άλλη να παλεύουν χωρίς καμία ουσιαστική υποστήριξη να προασπίσουν το έργο τους, την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας, μέσα σε πρωτόγνωρες για όλους συνθήκες.
Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα, χρειάστηκε όλοι και όλες να αναζητήσουμε περισσότερα ψυχικά αποθέματα, να δοκιμάσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα και να βρούμε νέους τρόπους να διαχειριστούμε τις έντονες προκλήσεις. Οι “Παρεμβάσεις” προσπάθησαν μέσα από τις δράσεις τους να παραμείνουν ένας χώρος ψυχοκοινωνικής ασφάλειας για την κοινότητα, και να ενισχύσουν όλους αυτούς τους παράγοντες που λειτουργούν προστατευτικά απέναντι στις ψυχοκοινωνικές δυσκολίες που προέκυψαν. Οι αρχές της αλληλεγγύης, του μοιράσματος, της υποστήριξης και της επικοινωνίας, ήταν πάντοτε η πυξίδα μας. Φέτος, αξιοποιώντας όλα τα εργαλεία της τεχνολογίας που είχαμε διαθέσιμα, προσπαθήσαμε να σταθούμε δίπλα στους ανθρώπους και να προάγουμε μέσα από τις δράσεις μας σε γονείς παιδιά εφήβους και εκπαιδευτικούς, δεξιότητες που ενδυναμώνουν τις σχέσεις και την επικοινωνία θεωρώντας πως η μόνη απάντηση απέναντι στην εξάρτηση είναι οι δυνατοί και υγιείς κοινωνικοί δεσμοί, όλα αυτά τα δίκτυα που μας υποστηρίζουν και μας παρέχουν την ασφάλεια που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε-όχι μόνο μια μέρα- αλλά μια ζωή ελεύθερη από κάθε μορφής εξάρτηση. Σε όλο αυτό το δύσκολο δρόμο που διανύσαμε αυτή τη χρονιά δεν ήμασταν μόνοι. Η ομάδα των Παρεμβάσεων θα ήθελε να ευχαριστήσει θερμά όλους τους φορείς που στάθηκαν δίπλα μας και μας υποστήριξαν με κάθε μέσω προκειμένου να υλοποιήσουμε το έργο μας. Ιδιαίτερα ευχαριστούμε όλες και όλους όσους/ες συμμετείχαν στα προγράμματά μας και τους ευχόμαστε καλό και ξέγνοιαστο καλοκαίρι!